SÔNG Ô LÂU NGÀY TRƯỚC VÀ NGÀY NAY

Sông Ô Lâu bắt nguồn từ thượng nguồn đỉnh núi Truồi hùng vỉ, có độ cao tuyệt đối xấp xỉ 905m, chảy lượn quanh co giữa núi rừng Trường Sơn, chảy xuôi về Phò Trạch, rồi chuyển hướng tây bắc, ngã rẻ chổ hội lưu với sông Độc còn gọi là sông Mỹ Chánh, tạo nên dòng sông Ô Lâu huyền thoại, chảy êm đềm trong vắt đầy thơ mộng, rồi chảy xuôi về Vân Trình, ra phá Tam Giang, ghé qua cửa Lác và về biển Đông.

Sông Ô Lâu từ Mỹ Chánh, về đến ngã ba cầu Lương Điền, rẻ theo bờ bắc một nhánh, về dọc theo sông đào là sông mới gọi là sông Ô Giang, một nhánh theo về cầu Vân Trình và hoà chung với nguồn nước mặn của phá Tam Giang rồi đổ ra Biển Đông theo cửa Thuận An, giáp ranh giửa hai tỉnh Thừa thiên và Quảng Trị. Tuy cùng uống chung một dòng nước sông nhưng tiếng phát âm không giống nhau. Ơ bờ bắc các làng như Câu Nhi, Hà Lỗ thuộc xã Hải Tân, Hưng Nhơn, An Thơ, Phú Kinh thuộc xã Hải Hoà, Hoà Viện thuộc xã Phong Bình giọng nói đều na ná giọng Huế, riêng làng Văn Quỹ và Văn Trị thuộc xã Hải Tân là nói giọng Quảng Trị đặc sệt không biết có phải là do tổ tiên đời trước lúc di cư vào đây mang theo giọng từng địa phương của mình và duy trì giọng nói cho đến ngày nay không?

Dòng nước sông Ô Lâu từ xưa rất trong và sạch, mọi sinh hoạt đều dùng nước sông. Từ đầu làng về đến cuối làng Trông nào cũng có một bến để dân làng sinh hoạt tấp nập cả ngày, riêng nước dung để ăn, uống bà con tranh thủ đi gánh vào lúc tờ mờ sáng đủ để dùng trong ngày, nhà nào cũng vậy. Dân Chài lưới cũng nhờ sông Ô Lâu để đánh bắt tôm cá vào buổi sáng để chiều đưa đi chợ Ưu Điềm bán. Dọc theo hai bên bờ sông rất nhiều vạn Chài ăn ở họ tập trung thành Phường từ làng Vân Trình tỉnh Thừa Thiên cho đến Tân Điền thuộc tỉnh Q.Trị và chia ranh giới để đánh bắt hải sản, không ai xâm phạm lảnh địa của ai.

Riêng làng Văn quỹ tổng chiều dài khỏang 1.6 km ngày trước cũng có một số hộ làm nghề giăng câu bủa lưới hiện nay không còn bà con đi xa quê vào miền nam làm ăn sinh sống,ở đầu làng thì rất sâu đi dọc bờ sông 300 mét là bến đằm những năm 1945 đến nay thường dùng cho trâu mẹp bến rất cạn ra giửa sông về mùa hè độ một mét phía bên bờ của làng trạch Phổ xã Phong hoà có lạch sâu hơn nên đò thường chày về bên đó. Năm 1945 đến 1975 dân vạn chài trạch Phổ ở tập trung độ khoảng 15 đến 20 hộ đối diện với bến Hương sau ngày hoà bình họ di chuyển về ở đối diện với làng Văn Quỹ từ đầu làng về đến cạnh thôn Tư làng Ưu Điềm. Hiện nay các hộ dân đều xây nhà kiên cố. Về mùa mưa lủ, họ ở tại chỗ, không di chuyển bằng thuyền qua làng Văn Quỹ tránh bảo lũ như trước nữa, nghề chính của họ hiện nay là đi khai thác cát sạn còn lại một số chỉ làm nghề giăng câu bủa lưới.

Nguồn nước sông khi đắp đập cửa Lác trở thành nước tù đọng không dùng cho ăn uống được mà chỉ giặt rửa và bơm nước phục vụ cho đồng ruộng mà thôi người dân hai bờ sông Ô Lâu từ Lương Điền về đến tận làng Vân Trình không biết khi nào mới có được nguồn nước trong và sạch mà bao đời đã dùng trong mọi sinh hoạt và tăm mát vào mùa hè.

Như nhà thơ Nguyễn Văn Đắc đã cảm nhận về sông Ô Lâu:

DÒNG SÔNG TUỔI MẸ

Khi mẹ sinh con đã có dòng sông

Dòng sông ấy đã chảy qua đời Mẹ

Tháng năm dài con sông dâu bể

Nắng dãi mưa dầm đời Mẹ gian truân

Từng gánh nước oằn vai, lưng còng vai nặng

Trún cho con ngụm nước quê mình

Tắm cho con khí linh của Ô lâu trường thuỷ

Mẹ hiền ơi muôn thuở ân dày

Khi nắng hạn khi mưa dầm

Khi nước lớn khi nước rong

Nước rong Mẹ còng lưng tát nước

Nước lớn lụt về Mẹ xuôi ngược lo toan

Thân cò lặn lội gian nan

Biển sông đời Mẹ cơ man nhọc nhằn

Mẹ thường bảo quê người chẳng đặng

Sông nước mình nghĩa nặng tình sâu

Thuở ấy bên sông ánh trăng vàng

Mẹ ngồi trải tóc khúc sông trăng

Sông trăng thổn thức lòng xao xuyến

Rộn rã bên đời một nét thơ

Cũng từ dạo ấy giửa hai bờ

Bên bồi bên lỡ vấn vương tơ

Ô lâu xanh thẳm mang tình Mẹ

Sông lại đêm về ôm bóng trăng

Bóng trăng xào xạc xao lòng Mẹ

In dấu duyên tình khúc sông trăng

Từ tình yêu ấy Mẹ sinh con

Khi Mẹ sinh con đã có dòng sông

Sông vẫn chảy đời sông bình lặng

Chỉ dạt dào khi mưa đổ triều dâng

Mẹ vẫn khổ khi con đông nhà khó

Có bao giờ được bình lặng như sông.

(2) Bến Ô lâu ai sầu ai thảm *

Mang nặng cuộc tình dĩ vảng mong manh

Chiều về nghiêng bóng đa xanh

Gió lùa sông vắng nắng hanh sông vàng

Trách chi một chuyến đò ngang

Ai về bên ấy bẽ bàng tình ai

Dặm dài bước một bước hai

Cây đa bến cộ sầu ai ai sầu?

Lững lờ con nước chảy ngang

Con cá bay nhảy rộn ràng mưa qua

Cá ơi ngọt nước canh cà

Quê hương ấm dịu mặn mà rau tương

Con trâu mẹp nước bên đường

Miệng cười nhai lại chút hương cỏ đồng

Ô lâu sông của dòng sông

Dòng sông tuổi Mẹ mặn nồng tình yêu.

Nguyễn Văn Hiền

Nguồn: Quê hương tôi làng Văn Quỹ (langvanquy.blogtiengviet.net)